Sukukning tasnifi: Oʼzaro oʼxshash va farqli jihatlari
Sukuk ayrim turlarining oʼzaro oʼxshash va farqli jihatlari
| Sukuk turlari | Mushoraka sukuki | Mudoraba sukuki | Murobaha sukuki | Ijara sukuki | Salam sukuki |
|---|---|---|---|---|---|
| Mohiyati | Boshqaruv va sof foydada sherikchilik | Sof foydada sherikchilik | Muddatli (debitor) qarzdorlik | Muddatli (debitor) qarzdorlik | Muddatli (debitor) qarzdorlik |
| Boshqaruvda ishtiroki | Mavjud | Mavjud Emas | Mavjud Emas | Mavjud Emas | Mavjud Emas |
| Foydasi | Sof foydadan ulush | Sof foydadan ulush | Sukuk osti aktivi uchun jami davriy toʼlovlar va nominal narxi oʼrtasidagi farq | Ijara uchun davriy toʼlov | Mahsulotni va nominal narxi oʼrtasidagi farq |
| Foydaning avvaldan maʼlumligi | Maʼlum emas | Maʼlum emas | Maʼlum | Maʼlum | Maʼlum Emas (chunki salam shartnomasi doirasida olingan mahsulotning bozor narxi qancha boʼlishini oldindan bilib boʼlmaydi) |
| Toʼlov | Davriy | Davriy | Davriy | Davriy | Bir Marotaba |
| Soʼndirilish muddati | Kelishuv muddatida | Kelishuv muddatida | Soʼnggi toʼlov doirasida | Kelishuv muddatida | Mahsulotni sotishdan tushgan puldan |
| Soʼndirilish narxi | Loyihaning bozor narxi | Loyihaning bozor narxi | Soʼndirish uchun alohida toʼlov mavjud emas | Аktivning bozor narxi | Mahsulotning bozor narxi |
| Qanday aktiv bilan qoplanganligi | Loyiha doirasidagi | Loyiha doirasidagi | Oldi-sotdi jarayonidagi | Ijara doirasidagi | Kelgusida ishlab chiqariladigan mahsulot |
| Ikkilamchi bozordagi savdosi | Mumkin | Mumkin | Mumkin Emas | Mumkin | Mumkin Emas |
Sukuk turlari orasida oʼzaro mos keluvchi jihatlarini uchratish mumkin. Ular oʼrtasidagi farq amal qilish mexanizmida yaqqol namoyon boʼladi. Har biri alohida solishtirilganda turlicha ishlovchi sertifikatlar oʼrtasidagi farqni yanada aniqroq tushunish imkoniyati yuzaga keladi (1-jadval). Аnʼanaviy qimmatli qogʼozlardan ham farq qiluvchi alohida ajratib koʼrsatish mumkin boʼlgan jihatlaridan murobaha sukukida alohida soʼndirilish narxining mavjud emasligi, salam sukukida davriy toʼlovlar mavjud boʼlmay, hammasi birgina soʼndirilish bilan yakunlanishi va bu ikki turdagi qimmatli qogʼoz bilan ikkilamchi bozorda oldi-sotdi qilib boʼlmaslik kabilarni keltirib oʼtish mumkin.
Sukuklar boʼyicha ayrim maʼlumotlarni keltirib oʼtishga harakat qildik. Barcha maqolalar ketma-ketligidan oʼquvchilarimizda sukuklar borasida oz boʼlsada tasavvur hosil boʼlgan deb umid qilamiz. Va bu tasavvurni boyitish uchun quyidagi jadvalni ham keltirishni lozim deb topdik. Unda siz sukukning oddiy aktsiya va obligatsiya bilan oʼxshash hamda farqli jihatlari haqida maʼlumot olasiz.
Sukukning oddiy aktsiya va obligatsiya bilan oʼxshash hamda farqli jihatlari
| Qimmatli qogʼoz turi | Oddiy aktsiya | Sukuk | Obligatsiya |
|---|---|---|---|
| Chiqarish shakli | Emissiyaviy qimmatli qogʼoz | Emissiyaviy qimmatli qogʼoz | Emissiyaviy qimmatli qogʼoz |
| Korporativ boshqaruvdagi ishtiroki | Boshqaruv va daromadda ishtirok etadi | Turiga koʼra: toʼliq ishtirok, sof foydaga sherik, qarz majburiyati | Faqat qarz majburiyatini yuklaydi |
| Muomala muddati | Mavjud emas | Mavjud | Mavjud |
| Investor foydasi | Dividend | Sof foydadan ulush yoki kechiktirilgan ustama toʼlov | Kafolatlangan foiz stavkasi |
| Nominal qiymatining qaytishi | Kafolatlanmagan | Kafolatlanmagan | Kafolatlangan |
| Nominal va soʼndirilish qiymati oʼrtasidagi farq ehtimoli | Mavjud | Mavjud | Mavjud emas |
| Аktiv bilan qoplanganligi | Qoplangan | Qoplangan | Turiga koʼra |
| Kontseptual asoslari | Inson tafakkuri | Shariat | Inson tafakkuri |
| Tartibga solinishi | Normativ huquqiy hujjatlar | Shariat, normativ huquqiy hujjatlar | Normativ huquqiy hujjatlar |
| Moliyalashtirish sohasi | Ixtiyoriy | Shariatga Muvofiq | Ixtiyoriy |
| Ikkilamchi bozordagi savdosi | Mumkin | Turiga koʼra: mumkin; mumkin Emas | Mumkin |
Muallif: Sirojiddin Аbrorov
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
“Moliya” kafedrasi dotsenti,
iqtisodiyot fanlari boʼyicha falsafa doktori (PhD)
Manba: islommoliyasi.uz